فتق

فتق (به انگلیسی: Hernia)‏ به پیش رفتگی و خروج یکی از احشا (اندرونه) یا فاسیای اندام یا بخشی از آن در دیواره‌ای که به طور طبیعی آن را دربر می‌گیرد از طریق یک معبر یا کانال و یا روزنه آناتومیک گفته میشود.

واژهٔ اندرونه یا احشا (مانند روده ٬ جگر و غیره) در کل به تمام اندام‌های موجود و محصور درون حفره‌ای از فضای کالبدی یک ارگانیزم گفته می‌شود. در بدن انسان فضای حفره‌ای شامل حفره دماغی٬ حفره صدری یا سینه‌ای٬ حفره شکمی می‌باشد. اما در مبحث هرنیا و یا فتق تنها احشای آزاد و قابل جابجایی و یا دارای قابلیت جابجا شدن بواسطه یک بیماری و یا تروما را شامل می‌گردد.^[۱][۲]

انواع مختلفی از فتق وجود داردکه درمانهای متفاوتی دارند. گاه پس از یک سوراخ شدگی بعد از عمل لاپاروسکوپی نیز ممکن است خروج یکی از احشا از جوشگاه اتفاق افتد که به فتق پست-لاپاروتومی شناخته می‌شود.

 

انواع فتق

در حالت عمومی اگر پیش‌رفتگی هرنیا به‌سمت درون بدن باشد فتق داخلی و اگر بیرون‌زدگی احشا به بیرون از بدن صورت گیرد٬ فتق خارجی نام می‌گیرد.

از دید حفره‌های آناتومیک:

• فتق دماغی یا سلبرال: فتق‌های داخلی ثانویه به دلیل رشد تومورها که فورامن اکسیپیتال(فتق لوزه‌ای) و یا سوراخ تخم مرغی شکل را اشغال می‌کند.

• فتق دیسک: جابجایی و بیرون‌زدگی هسته دیسک (pulposus) در کانال اسپینال ستون فقرات گردنی٬ مهره سینه‌ای، ناحیه کمری یا ستون فقرات است. این فتق نیز یک فتق داخلی است.

• فتق دیافراگمی: یک فتق داخلی بوده که در آن جابجایی و نفوذ احشا شکمی به درون حفره قفسه سینه از راه پرده دیافراگم صورت می‌گیرد. شایع‌ترین نوع آن فتق هیاتال (Hiatal hernia) است که به بیرون زدن معده از حفره شکمی و پس از جابجایی دیافراگم به سمت قفسه سینه و مری گفته می‌شود.

• فتق شکمی: که بیشترین آمار ابتلا به فتق را شامل شده و از نوع فتق خارجی است و جابجایی و خروج یکی از احشا آزاد یا قابل جابجایی را شامل می‌گردد.^[۳]

فتق مغبنی یا هرنی اینگوینال ( inguinal hernia) که به فتق در ناحیه کانال اینگوینال (بالای کشاله ران) گفته میشود. فتق نافی ، فتق فمورال ، فتق اپی گاستریک و... . گاه به بیرون زدن دیسک بین مهره ها نیز اصطلاح هرنی دیسک اطلاق میشود.

فتق به گونه بیرون زدگی کشاله ران را «باد فتق» مینامند. ^[۴]

فتق شکمی

علت اصلی ایجاد فتق های شکمی ضعف یا نقص در جدار دیواره شکمی یا افزایش فشار بر آن در یک ناحیه است. فتق شکمی به باز شدن جداره شکم و بیرون زدگی محتویات آن گویند. فتق مغبنی فتق‌ شکمی است که در ناحیه کشاله ران اتفاق می‌افتد. فتق اینگوینال (مغبنی) شایعترین نوع فتق شکمی است که در مردان ۷ برابر شایع تر از زنان می‌باشد..^[۴]

از عوامل شایع بروز فتق می‌توان به: عوامل اکتسابی: سن بالا، وجود فتق رانی برروی بروز فتق مغبنی، وجود بیماریهایی همراه مثل: آسم، بیماریهای ضعیف کننده و آوردن فشار به بدن به گونه‌ای که فرد جسم سنگینی را بلند کند البته در این مورد آنقدر که عموم برای آن اهمیت قائلند مهم نیست. دربچه‌ها، نارس بدنیا آمدن کودک، جنس مذکر، … همچنین عللی چون ارثی یا فامیلی و کسانیکه در بدو تولد دچار دررفتگی مادرزادی سراستخوان ران بوده‌اند، از علل مساعد کننده است .^[۴] فتق اینگوینال بسته به آناتومی آن میتواند مستقیم یا غیر مستقیم باشد.

فتق فمورال

این نوع فتق معمولا در جایی که عروق لنفاوی از شکاف عبور می کنند ( کانال فمورال )، ایجاد می شود. اگر روده باریک نیز از کانال فمورال وارد ران شود، ایجاد فتق فمورال می کند که این موضوع بیشتر در زنان باردار و در اثر افزایش وزن و در نتیجه فشار بیشتر بر ناحیه شکم می شود.

علائم فتق

علامت اصلی فتق درد است هرچند بسته به نوع فتق علائم دیگری نیز داریم مثلا در فتق مغبنی تورم ناحیه کشاله ران ممکن است یا در هرنی هیاتال ریفلاکس معده به مری مشاهده میشود. اگر روده در کیسه فتق گیر کند فتق مختنق نامیده میشود که اگر جا نیفتد مورد اورژانس است و جراحی فوری الزامی است.

درمان

درمان اساسی فتق اینگوینال جراحی و ترمیم فاسیا و جدار شکم است هرچند احتمال عود وبروز عوارض (مانند دردهای مزمن ، انسداد روده) بالاست. جراحی به روش لاپاراسکوپیک اغلب روش ترجیحی هرنیورافی است. در موارد عدم جراحی اقدامات نگهدارنده مانند استفاده از فتق بند و اجتناب از افزایش فشار داخل شکم (مانند سرفه و زورزدن) پیشنهاد میشود.

باور های مردمی

باد فتق در باور های ایرانیان اشتباها ناخوشی ویژه مردان و در عین حال به دلائل غیر منطفی شرم آور محسوب میشود.