آشنایی با دانشمندان کاشان - افضل الدین کاشانی (بابا افضل)

افضل الدین محمد پسر حسن پسر حسین پسر محمد خوزه‌ای مرقی کاشانی شناخته شده به باباافضل کاشی یا کاشانی شاعر و عارف ایرانی در واپسین سال‌های سده ششم هجری زاده شد. باباافضل همدوره با تازش مغول می‌زیست. بابا افضل کاشانی در تمام مدت عمر خود در کاشان ساکن بوده و اوقات خود را به تدریس و تألیف و تحقیق و مباحثه گذرانده‌است. برخی خواجه نصیرالدین طوسی را شاگرد و یا خویشاوند وی می‌دانند^[۱].
شعر زیر از اوست:

ده بار از این نه فلک و هشت بهشت		هفت اخترم از شش جهت این نامه نوشت
کز پنج حواس و چهار ارکان وسه روح		ایزد به دو گیتی چو تو یک بت نسرشت

در ضمن خواجه نصیرالدین طوسی شعر زیر را در وصف بابا افضل سروده‌است.

گر شرح دهد سپهر اعلا		فضل فضلا و فضل افضل
از هر ملکی به جای تسبیح		آواز آید که افضل افضل

وفات

مدفن باباافضل در بلندترین نقطه منتهی الیه غرب روستای مرق واقع است؛ این دهکده در 42 کیلومتری شمال غربی کاشان قرار دارد، که یکی از ییلاقات خوش آب و هوای این شهرستان است. بر طبق منابع، قدمت این روستا به عهد هخامنشیان می رسد. آرامگاه حکیم از بناهای عهد مغولی است، در داخل این بقعه دو قبر دیده می‌شود که یکی مرقد افضل الدین و دیگری به نام پادشاه زنگبار شهرت دارد. بنابر روایات، پادشاه زنگ هنگام سیر و سیاحت در برخورد با افضل الدین مجذوب و مرید وی شده و تا آخر عمر در خدمت بابا زیسته و پس از مرگ در جوار مرقد او دفن گردیده‌است. مدفن باباافضل زیارتگاه مورداحترام اهالی روستاست و اهالی مردگان خویش را در گورستان جوار مقبره دفن می کنند. یک شاعر محلی روستای مرق را این گونه وصف کرده است:

خوابیده دره ای میان حصار بلند کوه سبز ولبریز دلاویزترین هلهله‌ها وهنوز بوی شیرین صداقت کم وبیش گردن آویز در و پنجره‌ها رد پایی کمرنگ مانده از هی هی چوپان در دشت سقف ییلاق بلندش آبی از بلندی هایش شهر کاشان پیداست ماه فروردینش با زمستان همدست تیر تابستانش دل سپرده به بهار گاه شهریور ماه مهرگان جشن درختان بلند زیباست از بهار گل سرخ فصل رنگین گلاب تا گل انداختن صورت گل از سرما کبک وگنجشک وکلاغ طرقه وکرکس وزاغ هدهدوبلبل وسار در گروه آواز از سر تپهٔ باباافضل نغمه هایی به فرحبخشی پرواز خیال می سپارند به رگهای نسیم تا به مهمانی پررنگ اهالی ببرد چون سوغات خانهٔ مادر من هم آنجاست ^[۲].

آثار

وی مؤلف چند رساله در تصوف و سلوک و حکمت به زبان پارسی است که در منتهای فصاحت و شیوایی نوشته شده. بهمین جهت در زبان پارسی نویسنده‌ای بسیار زبردست بوده‌است. شیوه نثر بابا افضل بسیار پخته و به اصول متقدمان نزدیک است. در رسالات خود کوشیده لغات فارسی را به جای اصطلاحات عربی قرار دهد. وی چند رساله در تصوف و سلوک و حکمت به زبان فارسی دارد با متنی بسیار فصیح. رساله‌های عمده او به شرح زیر است:

1- المفید للمستفید. 2- ساز و پیرایه شاهان پرمایه. 3- منهاج المبین در منطق. 4- مدارج الکمال. 5- عرض نامه. 6- جاودان نامه. 7- راه انجام نامه. 8- مبادی موجودات. 9- ترجمه رساله نفس ارسطو. 10- ترجمه رساله تفاحه ارسطو. 11- رساله زجرالنفس یا ترجمه رساله ینبوع الحیات. 12- رساله سؤال و جواب. 13- رساله چهار عنوان. 14- شرح فصوص الحکم. 15- آیات الصنعه به عربی. 16- مجموعه رباعیات. 17- مکاتیب و تقریرات. 18- منتخب کیمیای سعادت امام محمد غزالی